ŞEYHBİZİNİ AŞİRETİ
İraklı büyük âlim Abbas Gazavi kitabında; Kerkük, Erbil Amur, Akra ve Şuvan kasabası civarında bu aşiretin geniş bir sahada yaşadığını
Söylemektedir.(56) şuvan nahiyesine bağlı 130 köyleri vardır. Başkanları Kerim ağa, ömer ağa ve Ali bin Tevfik isimli zatlardır. Kerkük Köysancak civarındaki bölüme ise şerif ve kasım ağalar reislik yapmaktadırlar. Arka şehrinde bulunan yedi büyük aşiretten birisi şeyhbızıni’lerdir. Gazavi Akra şehrindeki Yedi büyük aşireti şöyle saymaktadır. Vazirki, şaylu, Şeyhbızıni, Loma, Xantabori, Şarık ve şemzini veya Şemsini. Gazavi devamla bu aşiretlerin tümünün Bahdinan beyliği aşiretleri olduğunu izah etmektedir.
Fakat Şerefhan miladi 15. yüzyıla ait kaleme aldığı Şerefname isimli eserinde Cezire beylerini anlatırken yaklaşık 14 kale ve bu kalelerde oturan aşiretleri tek tek sayar. Dirde( Cizre yakınlarında Dar olarak binen o zaman cizreye bağlı tinza yöresinde bir köy olarak mecuttur harabe halindedir. Tinza veya Tanzeh, bölgesi merkezi nahiyesi şimdi Eruh’a bağlı bir köy olup güzel kalesi ve tarihi yerleri bulunur. ) kalesinde oturan aşiretlerin bir kısmının arap olduğunu, Ermenilerinde bu kalede oturduklarını söyler. Daha sonra bu kalede Nuki, Mahmudi, Şeyhbızıni Maksi, Reşiki Mıx, Nehran, Peykan, belan, Balasturan, Şiroyan, aşiretlerinin oturduğunu izah eder.(57) Cezire beyliğinin dağılması ile beraber Şeyhbızınilerin bir bölümü Bahdinan bölgesindeki Arkaya göç etmiştir. Bu bilgilere göre Şehybızınilerin ana vatanları Cezire bölgesindeki Tinza kalesi civarındaki köyler ile Dirde kalesidir. Dolayısıyla Klasik aşiret usulu nesil intisabı gereği olarak şeyhbızıniler Botidir (Şengali) denilebilir. Yani Botanidir. Fakat Yukarıda birbiriyle çelişen iki Tarih yazarının
Hangisinin iddilarını doğrulamamız yerinde bir karar olabilir. Zira Gazavi Şeyhbızınileri bahdinanlara (İmadiye beyliği) bağlamakta Şerefhan ise Cezire beylerine itisab ettirmektedir. Yani Şeyh bızıniler Bahdinani midir? Boti=cizrevimidir. ?
Şerefhan Bahdinanları anlatırken Bu beyliğin en fazla 400 yıl kadar eski olduğunu söyler. Kendisi 1596 da eserini tamamladığına göre 400 yıl geri gidilecek olursa 1196 tarihi bulunur. Yani bahdinan beyliğinin kuruluş tarihi 1100 ile 1200 yilları arasındaki bir tarih olmalıdır. Cezire beyliğinin kuruluşu ise miladi 637 denbir kaç yıl sonraki bir tarihe dayanır. Zira Cezire beyliğinin kurucuları kendilerini Halid bin Velidin Oğlu Süleyman (R.A.) dayandırırlar. Ve ilk kurucumuz Süleyman bin Halid bin velidir derler. Halid Bin Velid soyundan olmaları biraz efsanevi olsada Kuruluş tarihlerinin Bahdinan beyliğinden yüzyıllarca önce olduğu Açıkça bilinmektedir. Kaldı ki Bahdinan reisleride Kendilerini arap Abbasoğlulları soyundan olarak takdim ederler (Peygamberimiz (S.A.V) ın Amcası ) Halid bin Velidin kendi Oğlu ile beraber bölgeye İyan bin Ganem komutanlığında gelmesi 637 miladi tarihindedir. Abbasilerin bölgeye hâkimiyeti ise miladi 750 dir. Dolayısıyla Şeyh bızıniler henüz kurulmayan bir beylik egemenliği altında olamazlar. Cezire beylerine bağlıdırlar. Ancak bahdinan bölgesine Cezire beyliğinin Üç parçaya bölünmesinden sonra göç ettikleri kabul edilebilir.
Şeyhbızıni lerin büyük bir kısmı Günümüzde Hurremabad ve Şiraz bölgesinde de yaşamaktadır. İran topraklarında olan bu şehirlerde Şeyhbızıniler meşhur Fayli aşireti ile komşudurlar. İraktakiler ise Şafii ve ehlisünnet mezhebine bağlıdırşar. Erbil bölgesindeki Şeyhbiziniler Lek aşiretine bağlı bir kabile olarak kabul ediyorlar.(3) Fakat bunlar İmadiye bahdinan bölgesinden buraya göç ettiklerini biliyorlar. Bağdat merkezde şeyh bizinilere ait birçok aile vardır. Lakin çoğu Arapça konuşmaktadır. Erbil civarındaki köylerinin isimleri şöyledir. Kaşika, Xorxor, Darman afa (yukarı), Darmanafa (aşağı) Kaniya Süleyman, Berdesıppi, Bengane, Minare, Cedide, Bınci.(58)
Şeyhbizinilerin bir kısmı da Ankara Haymana kazası civarında yaşamaktadır. Buradaki şeyhbizini aşiretinin bazı ihtiyarları ile Ayaş’ta görüşme imkânım oldu. Botan elcezire bölgesinin aşiretlerini tarihi olaylarını gayet iyi bildiklerinin farkına vardım. Ayrıca lehçe olarak bahdinan kurmanci lehçesini konuşuyorlar. Bu aşiretin Haymana bölgesine sürgün edildiği düşüncesi doğru değildir. Bilakis Osmanlı sultanları eliyle buralara yerleşrilimesi en çok kabul gören düşüncedir. Zira Aşiretin yerleşim yeri ve sadece bir kısmının oraya yerleşmesi bunun dedilidir. Gerek coğrafyacı âlimlerden Omarı, Belazuri, Markizi, Makdisi, Yakut Hamavi, Gerekse Neseb yazarlarından Ahmet safi Zekeriya, Muhammed Emin Zeki, Abbas Gazavi, Şeref han gibi âlimlerin kitaplarında bu aşiretin orta anadoluya niçin gönderildiği hususunda bir bilgiye rastlamadım. Bu yazarların ekserisi Şeyhbizinileri orta çağda Cezire, Bahdinan, Hürremabat, gibi şehirlerde yaşadıklarından bahsederler. Fakat günümüz Muasır yazarlarından Dr. Muhammed Ali Suveriki ve diğerleri (59) Mısır Ürdün Şam Halep Filistin gibi bölgelerde de Şeyh bizinilere kabile, malbat. Mal, düzeyinde olsada rastlanıldığını söylemektedirler. Hatta memlükler zamanında Halep civarında hudut korumacıları olduklarını ve bu görevi Şeyhan aşireti ile beraber yaptıklarını Söylerler. Buralardaki şeyhbiziniler reiler izoliler ve diğer aşiretler Selatattin eyyibi döneminde buralara yerleştirilmişlerdir. Haymanada yaklaşık 30 kadar köyde yaşayan Şeyhbiziniler adına bir nahiye merkezide bulunmaktadır. (Yenice) Şeyh bizinilerin bu bölgeye ve Orta anadoluya göçleri her ne kadar Yavuz Selim Han dönemine kadar çıkarılıyorsada bu doğru değildir. Göç uzak bir tarih olmayıp 1700 lü yıllara rastlar. Kesin bir tarih belirlemek çok zordur. Fakat 1780 -1800 arası bir tarihte göç ettikleri an kabul edilir görüştür.(60)Türkiyede Bu aşiret çok dağının bir vaziyette 30'un üzerinde vilayette rastlamak mümkündür. Erzurom, Bayburt,Iğdır,Trabzon,Sinop, Samsun, Van, Tokat, Adapazarı, Düzce, Çorum, Karabük, şanlurfa, Samsun, Kastamonu, Amasya, Konya illeri sınırında birçok kaza ve köyde Bu aşirete rastlamak mümkündür.
